Arnemuiden bestaat uiteraard al langer dan 450 jaar. In bronnen uit de 13e eeuw wordt Arnemuiden al beschreven als havenplaats. We weten dat het plaatsje een aantal keer verplaatst wordt vanwege het opkomende water, er is sprake van drie Arnemuidens. Uiteindelijk wordt op de huidige locatie een vaste plek gevonden en vanaf 1438 is Arnemuiden hier gevestigd. In 1505 wordt er gestart met de bouw van een grote kruiskerk, belangrijk in die tijd voor een plek die aanzien wilde verwerven.
Dankzij een grote economische bloei in de jaren daarna groeit Arnemuiden uit tot een belangrijke voorhaven van Brugge en Antwerpen. Maar in de jaren 60 en 70 van de 16e eeuw slaat het noodlot toe. De 80-jarige Oorlog, of de Opstand zoals het tegenwoordig heet, breekt uit. Ook in Zeeland. De Geuzen vechten tegen de Spanjaarden en vallen via Arnemuiden het Spaansgezinde Middelburg aan. Helaas mislukt de aanval en wordt Arnemuiden met grof geweld ingenomen. Er is sprake van zo’n 400 doden, waaronder vrouwen en kinderen, en Arnemuiden raakt zwaar beschadigd.
Uiteindelijk bevrijden de legers van Willem van Oranje Arnemuiden en Middelburg en krijgt Arnemuiden als dank voor het kiezen van ‘de goede kant’ stadsrechten. En dus viert Arnemuiden in 2024 haar 450 jaar stadsrechten.
1438: Arnemuiden wordt op de huidige locatie gesticht. Dit was het derde Arnemuiden.
1505: Er wordt gestart met de bouw van de kerk
1545: Oud-Arnemuiden dat aan de andere kant van de Arne lag, wordt definitief verlaten. De relikwieën worden overgebracht naar de kerk in Nieuw-Arnemuiden.
1550: Grote economische bloei van Arnemuiden als voorhaven van Brugge en Antwerpen. Er wordt veel geld verdiend met handel in allerlei producten, onder andere zout. De stad Middelburg heeft veel rechten over Arnemuiden, omdat zij de grond hadden gekocht waarop Arnemuiden gebouwd is. Arnemuidenaren proberen via lobbyen en rechtszaken meer economische speelruimte te krijgen.
1566: Beeldenstorm, ook in Arnemuiden. Ten minste tien inwoners worden door de Raad van Beroerte, ook wel de Bloedraad genoemd, veroordeeld.
1567: Drie geuzenschepen willen Walcheren aanvallen. De plannen lekken uit en de geuzen zijn niet welkom; daarom wordt Arnemuiden in staat van verdediging gebracht.
1 april 1572: Vlissingen sluit de poorten voor de soldaten van de hertog van Alva. Al snel komen er geuzen de stad in.
18 april 1572: De inwoners van Arnemuiden ontvangen een brief uit Vlissingen. Zij moeten een kant kiezen. Maar de inwoners zijn verdeeld.
19 april 1572: Er komen extra soldaten vanuit Middelburg naar Arnemuiden die samen met de schutterijen de plaats moeten verdedigen.
24 april 1572: Acht vendels geuzen trekken Arnemuiden binnen. Hierbij is niet gevochten.
8 mei 1572: De geuzen en inwoners van Arnemuiden doen een aanval op Middelburg. Dit mislukt jammerlijk en Arnemuiden wordt met veel geweld door Spaanse soldaten en Waalse huurlingen vechtenderhand ingenomen. Er is sprake van 400 doden waaronder vrouwen en kinderen. Arnemuiden raakt zwaar beschadigd.
Mei 1572- februari 1574: De troepen van Willem van Oranje beleggen Middelburg en Arnemuiden. In deze periode wordt Arnemuiden gebruikt als Spaans legerkamp. Sancho d’Avila, een bekende Spaanse bevelhebber, brengt hier een deel van zijn tijd door.
4 februari 1574: De situatie in Middelburg en Arnemuiden wordt nijpend. De voedselvoorraden raken op en er breken ziektes uit. Er starten onderhandelingen tussen Willem van Oranje en de Spaanse kolonel Christobal de Mondragon. Dit vindt plaats in Fort Zeeburg (Rammekens).
19 februari 1574: Het vredesverdrag wordt getekend. Middelburg krijgt straf van Willem van Oranje. Zij moeten een geldboete betalen, maar verliezen ook bepaalde rechten op Walcheren: onder andere alle rechten die zij over Arnemuiden hadden.
23 februari 1574: Alle soldaten van Alva en de katholieke geestelijken hebben Middelburg en Arnemuiden verlaten.
Eind februari 1574: Inwoners van Arnemuiden versturen een brief aan Willem van Oranje waarin zij de geleden schade beschrijven. Zij verzoeken hem om een eigen bestuur en meer onafhankelijkheid van Middelburg.
9 maart 1574: Willem van Oranje laat via een oorkonde weten dat hij Arnemuiden tot smalstad verheft. Dit houdt in dat Arnemuiden stadsrechten krijgt, maar geen stemrecht heeft in de Staten van Zeeland.
Het privilege van stadsrechten wordt later nog aangevuld met allerlei andere privileges. Het stadsbestuur van Middelburg accepteert niet dat zij zoveel privileges en rechten verloren en beginnen verschillende rechtszaken hierover. Zij vragen zich onder andere af of Willem van Oranje wel het recht had om stadsrechten te verlenen. Omdat Walcheren vanaf het voorjaar van 1574 in handen van Oranje blijft, blijven ook de stadsrechten van Arnemuiden gelden en kan Middelburg geen voet aan de grond krijgen.
Een vroegmoderne stad moest aan allerlei kenmerken voldoen. Daarbij was ook het uiterlijk van de stad belangrijk. De Spaanse soldaten waren al begonnen aan de aanleg van verdedigingswerken, ook wel fortificatiën genoemd naar een ontwerp van de Italiaanse ingenieur Scipio Campi. Oranje laat het ontwerp aanpassen door zijn ingenieur en de fortificatiën worden afgebouwd. De verdedigingswerken zijn goed te zien op deze prent.
Het onderhoud van dergelijke fortificatiën vergt veel geld en inzet. Wanneer de Spaanse dreiging afneemt, raken zij in verval. Een groot deel van de fortificatiën is van klei met houten palissaden. Er zijn ook stukken in steen uitgevoerd, zoals de Veerse poort.
Haast iedereen kent de klokken van Arnemuiden, van het bekende liedje ‘Als de klok van Arnemuiden’. Klokken en wijzerplaten speelden een grote rol in het prestige van steden in de vroegmoderne tijd. Arnemuiden had twee luidklokken in de kerk hangen. Hiervoor moest de toren zelfs speciaal verstevigd worden. De oudste van deze zestiende-eeuwse luidklokken is bewaard gebleven en hangt nog altijd in de kerktoren van het gebouw dat de kruiskerk verving. De oudste klok stamt uit 1518 en werd gemaakt door Peter Waghevens uit Mechelen. De tweede klok werd in 1583 gegoten door de firma van vader en zoon van der Gheyn uit Mechelen. Deze klok werd door de Duitsers meegenomen tijdens de Tweede Wereldoorlog en werd in 1953 vervangen door een nieuwe klok.
In 1589 werd er ook een carillon aangeschaft. Dit was een Nederlandse uitvinding uit de late 15de eeuw en werd een belangrijk kenmerk van stedelijkheid in de Nederlanden. Het carillon was afkomstig uit het nonnenklooster Roosendale te Walem. De klokken waren gegoten tussen 1553-1557 en nog eentje in 1573 door de al eerdere genoemde Mechelse klokkengieter Peter van der Gheyn. Het carillon hangt tot op de dag van vandaag in Arnemuiden en speelt overdag elk kwartier een melodie.
Maar echt bijzonder is het astronomisch uurwerk dat vanaf 1589 in de toren van de kerk in Arnemuiden hangt. De maker van dit uurwerk was de Delfste ‘horologiemaecker’ Jan Dirkzoon Coop. Hij werd in 1589 gevraagd om het mechanisme voor het carillon te vervangen en maakte ook dit bijzondere uurwerk voor Arnemuiden. Het astronomisch uurwerk is bewaard gebleven en werd in 1957 gerestaureerd en aangepast door H. Hoitsma. Het uurwerk geeft de stand van de maan en de waterstand aan. Men kon dus in de 16de eeuw op de kerktoren zien of het eb was of vloed en of er schepen konden in- of uitvaren. De maanstand vertelde hen hoe sterk de eb was. Men kon zo dus van dit uurwerk afleiden welke activiteiten er in de haven plaats konden vinden en welke zandbanken er droog zouden komen te liggen.
